Hua Nhàn - mảnh đất vùng cao của huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La không chỉ được biết đến với cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ mà còn là nơi còn lưu giữ đa dạng sắc màu văn hóa các dân tộc, trong đó có nghề se lanh, dệt vải trên sáp ong của phụ nữ Mông.
Theo chia sẻ của nhiều già làng ở Hua Nhàn, không ai nhớ nghề se lanh, dệt vải có từ bao giờ. Chỉ biết rằng, ngay từ nhỏ, khi đôi tay bắt đầu biết làm việc nhà cũng là lúc người con gái Mông được bà và mẹ dạy làm trang phục. Để rồi khi lớn lên, mỗi người phụ nữ nơi đây đều biết dệt vải, thêu may, vừa phục vụ nhu cầu sử dụng của bản thân và gia đình, vừa lưu giữ và phát huy nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc.
Ấp ủ niềm tin ấy, tháng 10/2019, chị em phụ nữ bản Hua Noong, xã Hua Nhàn, huyện Bắc Yên đã thành lập Tổ liên kết thêu may trang phục dân tộc Mông. Chị Mùa Thị Tồng, Tổ trưởng Tổ liên kết, chia sẻ: "Ngay sau khi thành lập, chúng tôi vận động chị em mở rộng diện tích trồng cây lanh phục vụ làm vải. 23 thành viên trong tổ liên kết giúp nhau về kỹ thuật, truyền dạy, chia sẻ kinh nghiệm trồng lanh, dệt vải cho con cháu trong bản, trong xã". Ảnh: Thu hoạch cây lanh - "nguyên liệu" chính để làm vải lanh.
Trang phục truyền thống của đồng bào Mông có áo, váy, áo xẻ ngực, tạp dề, xà cạp quấn chân... Để hoàn thiện một bộ trang phục, phải trải qua nhiều công đoạn cầu kỳ, đòi hỏi sự nhẫn nại, bền bỉ của người phụ nữ. Công việc ấy được thực hiện trong cả năm trời, từ trồng lanh, thu hoạch, phơi khô, tước vỏ cho đến se sợi, lên khung, dệt vải, nhuộm chàm, vẽ sáp ong, thêu may...
Từ xa xưa, người Mông nơi đây đã quan niệm, vải lanh có ý nghĩa tâm linh đặc biệt, được coi là sự gắn kết bền chặt giữa con người và thế giới tâm linh. Vì vậy, loại cây này được bà con sử dụng làm nguyên liệu để dệt vải.
Sau khi thu hoạch, phơi khô, cây lanh được tước thành những sợi nhỏ.
Từ đó, sợi lanh được giã mềm rồi nối lại, khéo léo cuốn thành từng cuộn.
Sợi lanh được luộc mềm và tiếp tục phơi khô trước dùng để dệt vải.
Một trong những công đoạn đòi hỏi sự tỉ mỉ, khéo léo nhất là tạo hoa văn sáp ong trên vải.
Sáp ong được đun nóng chảy, đặt trên chậu than nóng liên tục trong quá trình vẽ hoa văn.
Người vẽ sử dụng lá đồng bé hình tam giác nẹp vào thanh tre để tạo họa tiết trên nền vải. Về Hua Nhàn, chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp hình ảnh những người phụ nữ Mông say sưa ngồi làm lanh trước hiên nhà, tranh thủ thêu vải trong phút nghỉ ngơi trên nương, cũng có những bé gái thích thú học mẹ dệt vải bên khung cửi…
Từ trước Tết khoảng 1-2 tháng, chị em phụ nữ sẽ dành nhiều thời gian hơn để hoàn thiện trang phục cho bản thân và các thành viên trong gia đình, để mọi người cùng có trang phục mới đón Tết, vui xuân.
